Το Αρχείο Τσακωνιάς ιδρύθηκε από τον δήμαρχο Στυλιανό Μερικάκη, ο οποίος αναγνώρισε την ανάγκη διατήρησης της τσακώνικης διαλέκτου, υφαντικής, παράδοσης και ιστορίας της περιοχής. Ο Μερικάκης υπηρέτησε ως πρόεδρος του Αρχείου από το 1954 έως τον θάνατό του το 1980. Ο διάδοχός του, Παναγιώτης Πιτσελάς, συνέχισε το έργο του και συνέβαλε στην αδελφοποίηση του Λεωνιδίου με το Μαρτάνο της Νότιας Ιταλίας, μια περιοχή όπου μιλούν τη διάλεκτο Greko, που έχει πολλές ομοιότητες με την τσακωνική.
Το Αρχείο Τσακωνιάς έχει πλούσια δραστηριότητα: διοργανώνει το Τσακώνικο Συνέδριο κάθε τέσσερα χρόνια κι εκδίδει τα «Χρονικά των Τσακώνων», καθώς και άλλες μελέτες για την ιστορία, τον πολιτισμό και την γλώσσα. Από το 2022, το Αρχείο πραγματοποιεί θερινό σχολείο με μαθήματα τσακωνικής και υφαντικής, προσφέροντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να γνωρίσουν την τσακωνική παράδοση από κοντά. Τα μαθήματα τσακωνικής και υφαντικής παραδίδονται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου σε ενήλικες και παιδιά.
Το έργο του Αρχείου έχει αναγνωριστεί ευρέως, με αποκορύφωμα τον έπαινο που έλαβε στις 29 Δεκεμβρίου 2005 από την Ακαδημία Αθηνών για την πεντηκονταετή κοινωνική, πολιτιστική και επιστημονική δράση του.
